बाल जिब्रोको भाषा !

चोरीहालुँ जस्तो मुस्कान भएका, हाँस्दा गालामा
गहिरो डिम्पल बस्ने, देख्दै अबोध र निष्कपट लाग्ने जोसुकैका बालबच्चा आफ्ना झैँ लाग्छन् । अझ साना केटाकेटीलाई त देख्ने बित्तिकै च्याप्प समातेर म्वाइ खान मन लाग्छ । त्यसो त देख्ने बित्तिकै गाला चड्काइ हाल्नु जस्तो लाग्ने अनुहार पनि हुन्छन् ।
नाकमा सिगानको यत्रो मुठो तुर्लुङ झुण्ड्याएर फर्याँत फर्याँत पार्दै कट्टु तान्दै हिँड्ने केटाकेटी पनि नदेखिएका होइनन् । तर बाह्य शरीरलाई डेल्टा एक्स (negligible) मानेर बालसुलभ मनलाई टपिक बनाउनु हो भने माथिका दुई लाइन सबैलाई युक्तिसङ्गत नै लाग्छन् (नलागे यत्रैसिति) ।
मुख्य कुरो महत्वपूर्ण हुन्छ नै, त्यसैले कुरोको चुरो त उक्काउनै पर्यो । विशेषत: १६ देखि ५९ बर्ष उमेर समूहका व्यक्तिलाई हामी युवाको परिभाषा दिन्छौँ, जसअनुसार ५९ माथीका बृद्ध र त्योभन्दा मुनिका बालबालिका भए । कुरा हो साना केटाकेटीको भर्चुअल संसारको, अर्थात टेलिभिजन को । जेन्युइन्ली टिन एज पुगेपछि बच्चाहरू टेलिभिजन भन्दा बाहिर पनि केन्द्रिकृत (focused) भएको
देखिन्छ । लगभग ३ बर्षको नेटो कटेपछी मान्छेको ९०% मस्तिष्क विकास भएको हुन्छ भन्ने कुरा मेडिकल साइन्सले बताइसकेको कुरा हो । त्यसैले चर्चाको विषय ३ देखि १२ बर्ष उमेरका बच्चाको हो, टेलिभिजनले उनीहरूको मनोविज्ञानमा पारेको प्रभावको हो ।

साना दूधे केटाकेटीहरूले बातैपिच्छे हिन्दी शब्द
मिसाएर बोल्न थाले । तेरो घर कता हो भन्दा 'उस् तरफ्' भन्छन्,यसो गरौँ भन्यो 'विल्कुल नहि' भन्छन्, केही चिजको वासना आए "आऽऽऽ खुश्बु' त कसैले माया गरेर बोक्यो भने 'निचे उतारो' भन्छन् । नेपाली भाषा राम्रोसँग जानेको छैन तर हिन्दी भाषामा रिप्पु हुन लागे । यो सबै Nick च्यानलबाट प्रसारण हुने कार्टुन मोटु पत्लुको करामत हो । फेरि आमाबाउ भन्दा चम्पुत्ले हुन्छन् अहिलेका केटाकेटी । ती च्यानल लक गर्यो भने पनि आँखा झिमिक्क पार्न
नपाइ लक खोलिदिन्छन्, नेपाली च्यानल लगायो भने रोएर भाँडभैलो गर्छन् । यसबारे यसो सर्वेक्षण (survey) गर्दा मोदीले नेपाली भाषामा ट्विट लेख्यो भनेर मोदीको उछित्तो काढ्न ३ बित्ता उफ्रने अनि आफ्ना बालबच्चाले हिन्दी बोल्दा 'के हुन्छ त जिब्रो अझै फड्कारिन्छ' भन्ने अभिभावक फेला परे । यो समस्या मैले हेल्लो सरकारलाई पनि राखेँ अनि भनेँ ~~ "DishHome लगायत अन्य केबुल प्रदायकहरूलाइ हिन्दी भाषामा कार्टुन प्रसारण गर्ने च्यानल अविलम्ब बन्द गर्न चलानी काट्नु पर्यो" भनेर । तर हेल्लो सरकारले मेरो कुरालाई एक फेब सहित ससम्मान बाल हान्यो । यसो सोच्दा ठीकै गर्यो जस्तो पनि लाग्यो, कुरो उरन्ठेउलै गरेँछु जस्तो लाग्यो । यो अहिलेको एकदमै जटिल समस्या हो । आफूले नै समाधान गर्नुपर्ने समस्या हो । अहिलेको busy लाइफमा बालबच्चालाई काखीमा च्यापेर बस्न भ्याउँदैनन् बाबुआमा । त्यसैले बालबच्चालाई टेलिभिजनमा भुल्याएर काम गर्छन् । यो समस्याको समाधान होइन, यसो गर्दा बालबच्चाले जान्नुपर्ने कुरा जान्दैनन, सिक्नुपर्ने कुरा सिक्दैनन् । हाम्रा पालामा हाम्रा बाबुआमा पनि उत्तिकै व्यस्त हुन्थे, भकारो सोहोर्नु पर्थ्यो, गाईबस्तुलाई खोलेपानी गर्नुपर्थ्यो,बोरामा उजिन्डो लगाएर टुइँटुइँ हिँड्दै बेँसीसम्म पुर्याएर धान बेच्नुपर्थ्यो । काम हाम्रा बुवाआमाले पनि गरे, तर हामीले माया र स्नेह पायौँ अनि सँगसँगै संस्कृतिको महत्व चाल पायौँ । फेरि
अहिलेका ड्याडीमम्मीले माया गर्न जानेनन् भन्या होइन नि । यस्तै हुन्छ जेनेरेसन ग्यापले गर्दा भन्न खोज्या हो । केही महिना अघिको कुरा हो, झापाको एउटा
स्थानिय एफ्एम् सँग अन्तर्वाता दिँदा वरिष्ठ
भाषाविद् केदार शर्माले भन्नुभएको थियो: "आफ्ना बालबच्चालाई Apple होइन स्याउ नै खुवाउँ" तर अहिलेका बच्चाले Apple र स्याउलाई छोडेर 'सेव' खान थालेको देखिन्छ । अब यसको कन्सिक्वेन्स हेर्दा... हिन्दी केही नबुझ्ने र अङ्ग्रेजी अलिअलि बुझ्ने बाबुआमालाई बच्चाले 'मुझे सेव चाहिए' भन्यो
भने बाउआमाले उसको पलाउँदै नपलाएको दाह्री
खौरिदिनु पर्ने अवस्था आयो । मैले अङ्ग्रेजी ठीक हो, अङ्ग्रेजी चैँ पहिले सिकाउनु पर्छ भनेको पनि होइन है ! अङ्ग्रेजीको पनि ठूलो चलखेल छ यहाँ । बरू सक्दा त सिकाउनु पर्ने भाषा संस्कृत भाषा हो तर टुप्पी पाल्ने भाषा भन्दा दाह्री पाल्ने भाषा ठीक भन्ने धारणा आम जनमानसमा पाइन्छ । संस्कृतमै छ हाम्रो धर्म र यहि धर्मको महानतालाई अङ्गीकार गर्न नसकेर हाम्रो देश कुलङ्गारहरूको हातमा पुगेको छ । पाश्चात्य संस्कृतिलाई मन पराउने र हाम्रो धर्म,संस्कृतिलाई र अध्यात्मलाई लत्याउने प्रक्रियाबाट हामी लाञ्छित भइरहेका छौँ । बच्चालाई अङ्ग्रेजी Rhymes सिकाइन्छ तर 'त्वमेव माता च पिता त्वमेव' सिकाइँदैन । आफ्ना नानीले 'Baba black ship, have you any wool' भनेर गाउँदा गौरवको अनुभूति गर्ने हामी धर्म र अध्यात्मले निर्देशन गरेका वेदान्त शिक्षालाई अनुसरण गर्न गराउन पछाडि परिरहेका छौँ ।


अब के गर्ने त ? हिन्दी अङ्ग्रेजी बोल्नासाथ
बच्चाको जिब्रो थुत्ने ? होइन ! त्यसरी कहाँ समस्या समाधान हुन्छ र ? आफ्ना बच्चाको डिजिटल दुनियाँसँगको उठबस
अलि कम गरौँ, बन्देज नै लगाइहाल्नु ठीक नहोला । बच्चाको टेलिभिजन भन्दा रेडियोप्रतिको
आत्मियता बढाऔँ । रेडियोमा प्रसारण हुने बाल
कार्यक्रम प्रति बच्चाको ध्यान केन्द्रित गरौँ । बाल पत्रिकाहरू, बाल कथा, कविता पढ्न बालबच्चालाई प्रेरित गरौँ । अझै भएन भने नेपाली भाषामै दिने मुमिन लगायतका कार्टुनहरू देखाऔँ । अहिले त राष्ट्रिय च्यानल मार्फत नै मोटु पत्लु नेपाली भाषामा प्रसारण हुन्छ, त्यहि देखाए पनि त भयो । बेलैमा यो कुरामा सावधानी अपनाइएन भने भोली नेपाली भाषा लोप नै हुन सक्ने डर हावी भएको छ । भोली गएर ती साना नानीहरूलाई 'तिम्रो नाम के
हो ?' भनेर सोध्दा नेपाली भाषा नबुझेर मौन बस्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुन के बेर ?
बालबच्चा हिन्दी वा अङ्ग्रेजी भाषाको अम्मली
भएको राम्रो होइन । त्यसैले नेपाली भाषा
सिकाउन आफ्नो स्थानबाट जति सकिन्छ गरौँ,
जसरी हुन्छ गरौं ।
(म आफैँले पनि यो ब्लग लेख्दा बीचबीचमा टुक्रेटाक्रे अङ्ग्रेजी भाषाको प्रयोग गरेकोमा क्षमा चाहन्छु)

'नेपाली खेलकुद' र 'माइकल फेल्प्स'

सानैदेखि अन्य विधामा भन्दा खेलकुदमा बढी रूचि राख्थेँ ।
बुवा-हजुरबुवा रेडीयोमा समाचार घन्कँदा कान थापेर
सुन्नुहुन्थ्यो तर म समाचारको अन्त्यमा आउने खेल समाचार मात्र
सुन्थेँ - मरिहत्ते गरेर । भनौँ न खेल भनिसक्दा चाहे त्यो फुटबल
होस्, क्रिकेट वा अरू कुनै खेल ~ एक किसिमको craze थियो म मा ।
तर पनि खेललाई कहिल्यै पहिलो प्राथमिकतामा राख्न सकिन... कारण
थियो परिवार र समाज । हुन पनि हो, अशिक्षा अन्धकारमय समाजको
जड हो र त्यो अन्धकारमा दीप बाल्ने काम शिक्षाले नै
गर्छ । तर यसको अर्थ यो होइन कि सबैले धुरन्धर पढ्नुपर्छ अनि
जबरजस्त तरिकाले विद्यावारिधी गर्नैपर्छ । अनि यसको अर्थ यो पनि होइन कि सबैले काम छोडेर भकुण्डो लडाउँदै हिँड्नुपर्छ वा चिर्पट चिर्न छोडेर मुङ्ग्रो लिएर क्रिकेट खेल्न जानुपर्छ । केहि त्यस्ता
प्रतिभाहरू पनि त समाजमा हुन्छन् जो पढाईमा औसत वा लद्दु नै
भएपनि अन्य कुनै क्षेत्रमा धुम् मच्चाउने ल्याकत राख्छन् । तर
हाम्रो जडसुत्रवादी समाज पढाई बाहेक अन्य कुनै पनि
क्षेत्रले कुनै अवसर ( अङ्ग्रेजीमा scope) दिँदैन भनेर
जगजाहेरी गर्दछ जसका कारण कैयौँ ओलम्पिक
मेडलहरूको भ्रुणहत्या हुने गर्छ ।
त्यसैले त अन्य राष्ट्रहरू खेल क्षेत्रमा गौरवशाली
इतिहाँस कोर्न ओलम्पिक, एशियाड लगायतका खेलका महाकुम्भमा
सहभागिता जनाउँदै गर्दा नेपालीहरू राष्ट्रिय किर्तिमान
तोड्नेजस्ता मिनि सफलताको लक्ष्य राखेर त्यो रणभुमिमा पदार्पण
गर्दछन् । म एउटा न्युन प्राणीले कराएर वा चिच्याएर त
केहि हुनेवाला छैन तर पनि भविष्यमा नेपालले खेलकुदलाई पनि
प्राथमिकतामा राखोस्, ओलम्पिकमा धेरै पदक जितोस् भनेर wish त
पक्कै पनि गर्न सक्छु । केहि बर्षयता नेपाल राष्ट्रिय क्रिकेट टिमले
आफू माथी आइपर्ने विभिन्न बाधा अड्चनहरूलाई
कसी लगाएर विपक्षी (opponent) लाई
निस्तेज पारेर अघि बढ्दै अन्तर्राष्ट्रिय उपलब्धिहरूको धरातलमा
टेक्न धेरै हदसम्म सफल भएको देखिन्छ । क्रिकेटका अलावा एकाध
खेल/खेलाडी बाहेक नेपालको खेल क्षेत्रको उपलब्धि
शुन्य प्राय छ । वास्तवमा आज मलाई खेल आकाशमा चम्किएका
athlete हरूबारे चर्चा गर्न मन थियो तर अफसोच् - कुनै त्यस्ता
नेपाली दिग्गज खेलाडी भेटिन जसले खेल
आकाशमा असामान्य (peculiar) तरिकाले दौड लगाएर नयाँ नयाँ तरङ्ग
पैदा गरे ।
त्यसैले विदेशी खेलाडीको बारेमा नै भएपनि चर्चा
गर्न मन लाग्यो र मेरो रोजाइमा परे अमेरिकी
पौडीवाज 'माइकल फेल्प्स' । म आशावादी छु कि
कुनै दिन मैले मेरै देशका खेलाडीहरूको
सनसनीपुर्ण उपलब्धीको बारेमा आफ्नै ब्लगमा
लेख्न पाउनेछु ।


    आफ्नै कुशलताका कारण आफू र आफ्नो राष्ट्रलाई सफलताको शिखरमा पुर्याउन सफल वजनदार पौडी खेलाडीको नाम हो 'माइकल फ्रेड फेल्प्स' ।
बाल्टीमोर मा जन्मिएका फेल्प्सको उमेर ९ बर्ष मात्र थियो जब उनका अभिभावकहरूको Divorce भयो । फेल्प्सले Towson High School बाट graduation गरे ।
दिदीहरूको प्रभावले गर्दा ७ बर्षको उमेरदेखि नै पौडी खेल्न सुरू गरे । उनको मेहेनतले २००० गृष्मकालिन ओलम्पिकमा सहभागिता जनाउने ढोका खोल्यो ।
तर उनले कुनै पदक ल्याएनन् ।
ओलम्पिकको मेडल-मेसिन को छवी बनाएका फेल्प्सले सन् २००४ को ओलम्पिकमा ६ स्वर्ण र २ काँश्य पदक जितेका थिए । त्यसपछि उनले पछाडी फर्केर कहिल्यै हेर्नुपरेन । सन् २००८ बेइजिङ ओलम्पिकमा ८ स्वर्ण जितेका उनले २०१२ ओलम्पिकमा ४ स्वर्ण र २ रजत पदक जिते । २०१६ रियो ओलम्पिकमा पनि उनले ४ स्वर्ण पदकमा लालमोहर लगाएका छन् ।
Beijing ओलम्पिकका दौरान एउटै ओलम्पिकमा 'मार्क स्पिट्च'को ७ स्वर्णको किर्तिमानी भंग गर्दै फेल्प्सले एउटा गौरवशाली इतिहास कोरेका हुन् । उनका यस्तै चमत्कारी रेकर्डका कारण उनले "The Baltimore Bullet", "Flying Fish" जस्ता उपनाम पाएका छन् । माइकल फेल्प्स'ले ओलम्पिकका पाँच संस्करणमा सहभागिता जनाइ सकेका छन् । यसरी उनले पौडीको दुनियामा कहिल्यै नमेटिने अमिट छाप छोडेका छन् । अन्य खेलाडी भन्दा भिन्न शारीरिक संरचना भएकाले उनलाई पौडन थप सजिलो बनायो । उनको दायाँ र बायाँ हात बिचको दुरी ६ फिट ७ इन्च छ, जुन उनको उचाइ ६ फिट ४ इन्च भन्दा निकै धेरै हो र यहि लामो हातले पानीलाई पछाडी ठेलेर अगाडी बढ्न मद्दत गर्छ । त्यस्तै तुलनात्मक रूपमा छोटा गोडा भएकाले पानीले आफूलाई पार्ने असहजता कम गर्छ । उनका बडेमान'का पैतलाले पौडँदा फ्लिपरको काम गर्छन् । पानीभित्र श्वासप्रस्वास गर्न धेरैलाई अफ्ठ्यारो हुन्छ तर फेल्प्सको फोक्सो औसत मानिसको फोक्सो भन्दा दुइ गुणा ठूलो छ । जसले गर्दा उनी पानीबाट निस्कँदा अरूभन्दा कम स्याँ-स्याँ गर्छन् ।
(नोट : ओलम्पिक खेलमा नेपालले अहिलेसम्म एउटा काँश्य त के हाँस्य पदक पनि जित्न सकेको छैन । अमेरिकाका यी खेलाडी एक्लैले ४ ओलम्पिकमा २६ पदक जिते । उनको सम्मानमा यसो एक हरफ टुच्च तो बनता है ना boss ! )