युद्ध पुर्व अर्जुन र दुर्योधन आफ्ना सबै मित्र र नातेदारका घरमा गए। यो प्रार्थना गर्दै कि − युद्धमा हाम्रो तर्फ सम्मिलित हुनु। सबै नातेदार थिए, सबै जोडिएका थिए, गृहयुद्ध थियो। अर्जुन पनि पुगे कृष्णका अगाडी अनि दुर्योधन पनि। दुवै एकै समयमा पुगे। दुवै संधै एकै समयमा पुग्छन् तिम्रो भित्र पनि। तिम्रो आबादी र तिम्रो बर्बादी संधै साथ साथमा हुन्छन। तिम्रो असत्य रुप र तिम्रो सत्य रुप संधै साथ साथ उभिन्छन। दुवैले तिमीबाटै त ऊर्जा लिन्छन। दुवैको शक्ति नै तिमी त हौ। दुवैले तिमीसंगै त माग्छन। र सदा साथ−साथ माग्छन। जब तिमी चोरी गर्न जान्छौ, तिमी भित्रको 'अचोर' भन्छ −− नगर। जब तिमी झुटो बोल्छौ, तिमी भित्र त्यो स्वर पनि गुञ्जन हुन्छ जसले भन्छ − होइन, यो उचित होइन। जब तिमी सत्य बोल्छौ, तब पनि कोही भित्रबाट भन्छ − अहँ! केहि लाभ हुदैन, हानी नै हुन्छ; फेरि अलिकति झुटो बोल्दैमा के नै जान्छ र? जीवनमा अलिअलि झुट त चलिहाल्छ नि! यसरि पुरै सन्यासी भएर त लुटीन्छौ तिमी।
चोरी नगर्दा पनि मन
भन्छ: के गर्दैछौ यो? चुकी रहेको छौ तिमी,
उठाऊ! देख्ने कोहि पनि छैन। र चोरी त तब हुन्छ, जब तिमी पकडीन्छौ।
यहाँ त पक्राउ पर्ने पनि कुनै उपाय देखिन्न,
कोहि छैन 'आसपास'मा पनि। उठाऊ!
चोर र अचोर साथसाथ, सत्य र असत्य साथसाथ, अर्जुन र दुर्योधन
साथसाथ पुगे कृष्णका अगाडी। तर स्वभावैले दुर्योधन बसे सिरानी छेउ अनि अर्जुन बसे
गोडा छेउ। त्यहीं निर्णय भयो,
त्यसै क्षण सम्पूर्ण गीताको निर्णय भयो, त्यसै क्षणमा सम्पूर्ण
महाभारत जितियो र हारियो पनि। त्यसपछिको त केवल विस्तार हो। यदि तिमीलाई आफ्नो
साक्षी खोज्नु छ भने विनम्र हुनु जरुरि छ। तिमीलाई यदि सारथी खोज्नु छ भने विनम्र
हुनु जरुरी छ। किनकी अहंकारले नै धुवाँ पैदा गर्छ र देख्न दिंदैन। अहंकारले नै त
अड्काउँछ, अल्झाउँछ। अहंकार नै त पर्दा बन्छ। दुर्योधन कसरी बस्न सक्छ
पाउ नजिक? दुर्योधनको मनमा नै पाउ पर्ने कुरै उठेन होला। उ सहजै आफ्नो
स्वभावत गएर शिर छेउमा गइ बस्यो। अहंकार संधै शिरमा बस्छ र जहाँ अहंकार हुन्छ
त्यहीं चुक्न जान्छ मान्छे र उसले आफ्नो सारथी भेट्दैन। सम्पूर्ण कुरा पाउंछ तर
सारथी पाउंदैन। अर्जुन बसेको छ पाउ छेउ। ऊ बिनम्र निवेदन, निर्अहंकार भाव लिएर
गएको छ, साक्षी अवस्य पाउने छ।कृष्णको आँखा खुल्यो, कथा भन्छ। स्वभावत:
कृष्णले पहिले अर्जुनलाई देखे। साक्षीको आँखा पहिला विनम्र माथी पर्छ न कि अहंकारी
माथी। अहंकारी त शिर माथी बसेको छ,
सम्राट बनेर बसेको छ। ऊ कृष्ण भन्दा ठुलो भएर बसेको
छ। तिम्रो अहंकार रथमा सवार छ र सारथी भन्दा यति माथी बसेको छ कि सारथीले पनि
हेर्न खोजे देखिने छैन। तिमी अन्धो हौ र त तिमी शिर छेउ बसेका छौ। यदि थोरै पनि
आँखा भैदिएको भए तिमी पाउ छेउमा हुने थियौ। युद्ध को निर्णय त सबै त्यहि क्षण
भईसकेको थियो।
एक कृष्ण एकातर्फ, सारा संसार अर्को
तर्फ तर पनि 'एक' कृष्ण चुन्नु जस्तो हो। एक
चुन्नु जस्तो हो। "एक साधे सब सधे, सब साधे सब जाय।" 'एक'लाई पक्रेर अर्जुनले जिते। स्मरण रहोस − उसले जित्नका लागि 'एक'लाई पक्रेको थिएन नत्र त दुर्योधन र अर्जुनको गणितमा केहि
अन्तर हुने छैन। अर्जुनले जित्न का लागि 'एक'लाई पक्रेको थिएन। यो अलग कुरा हो कि अर्जुनले 'एक'लाई पक्रेर जितेको थियो।
आफ्नै बुद्धी लाई सोधेको भए पनि आफ्नै बुद्धिले पनि भन्थ्यो − सैनिक छान्! त्यहाँ शक्ति छ। तर समझदार ले शक्ति नचुनेर
शान्ति चुन्छ। कृष्णलाई चुनेर अर्जुनले शान्ति चुन्यो, शाक्षी भाव चुन्यो, बोध चुन्यो, बुद्धत्व चुन्यो।
त्यही नै समयमा काम लाग्यो। अन्धा सैनिक,
अन्ध ऊर्जालाई चुनेर दुर्योधनले के पायो? नोकर चाकरको भिड भयो, मालिक हरायो।
तिमी पनि जीवनमा
ध्यान राख्नु − किनकि १०० मा ९९ मौकामा म पनि देख्छु कि तिमी पनि
दुर्योधनको गणित बाटै सोच्छौ,
'फौज - फांटा'
चुन्छौ,
'एक'
लाई छोडी दिन्छौ; दिनहुँ यिनै घटना घटिरहेका
छन्। 'एक' तिमी भित्र लुकेको तिम्रो विवेक हो जसलाई तिमी छोडीदिन्छौ।
कहिले धन चुन्छौ, कहिले घर चुन्छौ,
पद चुन्छौ,
प्रतिष्ठा चुन्छौ, हजारौं कुरा चुन्छौ र 'एक' लाई छोडीदिन्छौ।
तिमी सोच्छौ पनि कि त्यो 'एक' मा के राखेको छ। यति विस्तार छ संसारको कि यसलाई पाउने
कोशिस गर्छौ। यति ठुलो साम्राज्य छ,
त्यो 'एक'लाई पाएर गर्ने के?
होला आत्मा,
होला विवेकको
अवस्था, होला ध्यान,
होला समाधि;
जाबो 'एक' नै त हो! यति विराट संसार छ अझै जित्नका लागि; पहिला यो गरौँ।
त्यसपछि त्यो 'एक'लाई हेरौंला।यदि तिम्रा सामुन्ने पनि यहि सवाल उठ्यो कि
तिमी एक परमात्मालाई चुन्छौ कि सारा संसार लाई, के गर्छौ तिमी? १०० मा ९९ अवस्थामा
तिमी त्यही गर्छौ जो दुर्योधन ले गर्यो;
र तिमी प्रशन्न हुने छौ। त्यही तिमी गरिरहेका छौ।
गर्नेछौ भन्नु नै गलत हुनेछ। तिमी गरि नै यहि रहेका छौ।
तर अर्जुन धन्य भयो।
कृष्णलाई पाएर उसले सब थोक पायो। मालिक पायो,
स्वामी पायो। नोकर-चाकरको के अर्थ? रथ र घोडा को के
मूल्य जब समयमा काम लाग्दैन भने?
समयमा त यही 'एक' काम लग्यो। आवश्यक पर्दा सदा यही 'एक' नै काम लाग्छ।
युद्धको सघन मैदानमा, जब अर्जुनको प्राण
कम्पित हुन लाग्यो, होस गुम्न लाग्यो,
गाण्डिव थरथरानउन लाग्यो, आफु उभिएको जमिन
भासिएको जस्तो लाग्यो, केहि सोच्न सकेन,
चारै तिर अँध्यारो भयो। एक क्षणमा युद्ध सुरु गर्नु
छ, योद्धा सबै तत्पर भईसके, शङ्खनाद भयो,
किन ढिलो भयो भन्दै अर्जुनको प्रतीक्षा हुन लाग्यो।
अर्जुन को काया शिथिल भयो, उसको गाण्डिव मृत भयो,
मानौं उसको ऊर्जा कतै विलय भयो। अचानक उसले आफैंलाई
असहाय पायो। यस क्षणमा उसलाई त्यहि 'एक' द्वारा नै ज्योति मिल्यो। त्यो क्षणमा त्यही सारथी काम
लाग्यो।
आफुभित्र खोज,
को हो सारथी?
ध्यानको खोज् नै सारथीको खोज् हो। जसले तिमीलाई चलाई रहेको छ, उ नै हो सारथी। को
हो असली मालिक? जवाफ अहंकार आए तिमी शिर छेउ बसेको दुर्योधन हौ। जवाफ विवेक
आए तिमी पाउ छेउ बसेका अर्जुन हौ जो जीवन को सघन युद्ध मा काम लाग्छ।
अर्जुन बन्न खोज्यौ
भने कृष्णको गीता सदा तिमीमा जन्म लिन तयार छ। थोरै बल गर, थोरै ठाउँ देउ...
त्यसो गर्यौ भने जसरि अर्जुन लाई गीता प्राप्त भयो त्यसै गरि तिमीलाई पनि प्राप्त
हुनेछ।
(माथिको लेखनी ओशोको गीता
दर्शन बारे गरिएको प्रवचनको नेपाली रुपान्तरण गर्ने मेरो सानो कोशिस हो)