कोरोना भाइरस

    कोभिड-१९ का कारण विश्व नै भयावह स्थितिमा पुगिसकेको छ। कोरोना भाइरसका अगाडि शक्तिसम्पन्न मुलुकहरूले समेत घुँडा टेकिरहेको अवस्थामा कोरोनाको बोलबाला कायम छ। हामी आफैँ पनि अनुमान लगाउन सक्छौँ कि जब प्रदुषण बाट बच्न प्रयोग गरिने मास्क मानिसको युनिफर्म बन्छ, संसारको स्थिति कति बेहाल होला? विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन र विश्वका अनेक राष्ट्रहरूले आफ्नै घरमा क्वारेन्टीनमा बस्नु भन्दै बारम्बार सावधानी अपनाउनका लागि अनुरोध र खतराको चेतावनी दिइरहँदा मानिसहरू मैमत्ता साँढे झैँ घरबाहिर निस्केर अनगिन्ति चटक देखाउन उद्यत छन्। मधु, पराग, भोला, चुरोट, खैनी आदि विना एक मिनेट समय पनि कटाउन नसक्ने मानिसहरूको रवैया, मास्क लगाउँदा निसास्सिएरै मरिहालिन्छ नि भन्ने किसिमको मानसिकता, साबुनपानीले बारम्बार हात धुँदा हातै खिइन्छ जस्तो गर्ने मानिसहरूको सोचले चरम गैरजिम्मेवारीपनालाइ इङ्गित गरेको छ भने अर्कातर्फ कोरोनाले र कोरोना सम्बन्धी टपरटुइयाँ अनलाइन अनि बेकम्मा, बकम्फुसे, बज्रस्वाँठ युट्युबे पत्रकारहरूका कपोकल्पित र वाहियात विश्लेषणहरूले मानिसहरूलाइ त्राहिमामको अवस्थामा पुर्याइरहेको छ। कोरोना भाइरसका बारेमा विज्ञताभन्दा तर्कको व्यापार बढेको छ। भाइरसको परिभाषा समेत नजान्ने मानिसहरू आफूलाइ 'हरफनमौला'(All-rounder) ठान्छन् र विज्ञ डाक्टरहरूको खुट्टा तान्नतिर बढी आकर्षित भएका छन्। एक किसिमले डरको राजनीति फस्टाउँदैछ। रोगसँग भन्दा बढी के सँग डराउँछन् र मानिसहरू? मान्छे किंकर्तव्यविमूढ भएका छन्। दिगो गरी कुनै काममा टिक्न नसकी आफ्नो करियर बनाउन विफल व्यक्तिहरूले यो महामारीलाइ माध्यम बनाएर सिधा/सोझा नागरिकहरूमाथी भ्रमको खेती गर्नु अकर्मण्यताको द्योतक हो। यसै परिवेशमा रहेर यो कोभिड-१९ बारेमा केही लेख्दैछु जुन विश्लेषण होइन, बस् एउटा टिप्पणी हो। यो टिप्पणीलाइ आधार बनाएर मेरो आलोचना वा प्रंशसा नगर्नुहोला किनकी मसँग खारिएको लेख्य चेत छैन।

    सन् २०१९ को डिसेम्बर महिना सुरू भएसँगै चीनको wuhan central hospital एक अञ्जान रोगका कारण भिडाम्भिड हुन थाल्यो। महिनाको अन्त्यतिर त्यहाँ तैनाथ डाक्टर 'लि बेन लियाङ्'ले सामाजिक सञ्जालमा पोष्ट गर्दै भने कि अस्पताल पुगेका विरामीहरूमा भाइरल न्युमोनियाको लक्षण देखिन थालेको छ। चीनका स्वास्थ्य अधिकारीहरूले स्विकार गरे कि उनीहरू एक सङ्क्रामक रोग को जाँच गर्दैछन्। सुरूवाती विरामीहरूमा अधिकतर व्यक्ति यस्ता थिए जो wuhan को sea food market को सम्पर्कमा आए। बजारमा वन्य जीवहरूको मासु पनि बेच्ने गरिन्थ्यो। जनवरी १ देखि उक्त बजारलाइ बन्द गरियो। नयाँ बर्ष २०२० को आगमनसँगै चीनका स्वास्थ्य अधिकारीहरूले घोषणा गरे कि उनीहरूले रोगको पहिचान गरिसकेका छन्- नोबल कोरोना भाइरस! ६१ बर्षका एक व्यक्ति यस भाइरसले मृत्यु हुने पहिलो आधिकारीक व्यक्ति बने। तर विरामीहरूको सङ्ख्या यसअघि नै धेरै बढीसकेको थियो। चीनको सिमा बाहिर थाइलेण्डमा यसको पहिलो घटना बाहिर आयो। त्यसपछि जापानको पालो आयो। थाइलेण्ड र जापानका सङ्क्रमित व्यक्तिहरू कहिल्यै Wuhan गएका थिएनन्। यसबाट यो स्पष्ट भयो कि यो भाइरस एक विरामी व्यक्तिबाट अर्को स्वस्थ व्यक्तिमा सर्दो रहेछ। चीन भित्र नै पनि उक्त भाइरस अन्य शहरहरूमा समेत फैलियो, मानिसहरू मास्क लगाएर हिँड्न थाले, २०० भन्दा बढी मामिलाको पुष्टि भयो। विशेषज्ञहरूले यो सङ्ख्या अझै बढ्ने चेतावनी दिए। जनवरीको अन्त्य सम्ममा Wuhan मा विरामीहरूको उपचार गर्ने मेडिकल कर्मचारीहरू समेत मदौरू भए। ताइवान र अमेरिकाबाट पनि कोरोनाका मामिला समाचार बनेर आउन थाले। अन्य धेरै मुलुकहरूमा पनि यसको प्रभाव देखियो। चीन सरकारले एकदमै शसक्त कदम चाल्दै Wuhan सँगको सम्पर्क काटिदियो। शहरमा सार्वजनिक परिवहन पनि बन्द गरियो। Researcherहरूको दावी छ कि कोरोना भाइरसको एउटा incubation period छ। भाइरसको चपेटामा परेर पनि केही दिनसम्म यसको लक्षण देखिँदैन। चीनमा Lunar New Year को सुरूवात सँगै लाखौँ मानिसहरू छुट्टीमा घुमघाम गर्न थाले। यो समयसम्म दुनियाभरीबाट २००० केसहरू पुष्टि भइसकेको थियो, ५० जना मरिसकेका थिए र WHO ले Global health emergency घोषणा गरिदियो। फेब्रुएरीको सुरूवात हुँदा पनि Wuhan लकडाउन मै थियो। चीनका धेरै ठाउँमा कोरोनाको केस पुष्टी हुँदै गयो। यस घातक विमारीको सर्वप्रथम चेतावनी दिने डाक्टर लि वेन्लियाङ् (Li Wenliang) को कोरोनाले नै ज्यान लियो। फेब्रुएरीको अन्त्यसम्ममा भाइरस दुनियाभरका कैयौँ देशमा फैलिइसकेको थियो। चीनमा विस्तारै कोराना भाइरसको सङ्क्रमण थामिन थाल्यो। १९ मार्च २०२० मा चीनमा पहिलो पटक कोरोना भाइरसको कुनै नयाँ मामिला देखा परेन।

    कोरोना भाइरसको संक्रमण र त्यसबाट हुने रोग कोभिड-१९ लाइ अन्तर्राष्ट्रिय महामारी घोषणा गरिएको छ। यति हुँदा हुँदै पनि धेरैजसो मानिसहरूलाई अझै पनि यस्तो लाग्छ कि एउटा इत्रु भाइरसलाइ लिएर एकदमै बढाइ चढाइ गरेर देखाइँदैछ। वर्तमानको दर हेर्ने हो भने हरेक व्यक्तिले २-३ व्यक्ति लाइ सङ्क्रमित गरिरहेको छ। हालसम्म दुनिया भरीबाट कुल ७ लाख व्यक्ति यस रोगको सङ्क्रमणमा परिसकेका छन्।

आफ्नो रोग प्रतिरोध क्षमतामा वृद्धि गर्नु नै विशेष किसिमको शरीरको सङ्क्रमणलाइ रोक्ने सबैभन्दा असरदार उपाय हो। कुनै पनि फ्लु (flu)लाइ रोक्ने खोप (Vaccine) बनाउन भाइरसको genetic code अथवा भाइरसका कमजोर sampleहरू लिइन्छ। सामान्य परिस्थितिमा खोपले शरीरको प्रतिरोध क्षमतालाइ सक्रिय गरिदिन्छ। यसले रगतमा प्रतिरक्षक वस्तु (antibody) बनाउँछ जसले शरीरमा रहेको भाइरससँग सम्पर्कमा आउने बित्तिकै तुरून्तै जवाफी हमला गर्न मद्दत गर्छ। एउटा सुरक्षित र प्रभावकारी खोप बनाउन ८ देखि १० बर्षसम्म पनि लाग्न सक्छ तर नोबेल कोरोना भाइरसका विरूद्धमा खोप बनाउन लागिपरेका विशेषज्ञहरू भन्छन्-यदि सबै कुरा फटाफट भयो भने औषधी "निस्कनलाइ १½ देखि २ बर्ष सम्म लाग्छ।" यसबिच एन्टिभाइरस औषधीहरू सङ्क्रमित मानिसहरूको उपचारमा काम लाग्न सक्छन्? यसको जवाफमा विशेषज्ञहरू भन्छन्- नयाँ औषधीको विकासमा लाग्ने समय खोपभन्दा बढी हुन्छ। नयाँ औषधीलाइ नियामक (regulator) बाट अनुमति पत्र (license) लिन नै १० बर्ष सम्म लाग्छ र औषधी उद्योगहरूको दावी छ कि यसको विकासमा एक अर्ब युरो खर्च हुन्छ । १० मध्ये ९ औषधीहरू औद्योगिक उत्पादनको स्तरसम्म पुग्नै सक्दैनन्। परिक्षणका दौरान कतै न कतै विफल हुन्छन्। रोग विशेषज्ञहरू मान्छन् कि मलेरिया या एचआइभीका लागि विकास गरिएका औषधीहरूको संवर्धित (augmented) रूपमा धेरै सम्भावना छ र यिनिहरूको चिकित्सकीय जाँच सुरू भइसकेको छ। तर कोभिड-१९ को खोप वा औषधीका लागि केही समय पर्खनै पर्ने बाध्यता सिर्जना भएको छ। यस्तो विसम र असहज परिस्थितिमा हामीले सतर्कता अपनाउनु र यसबारेका भ्रम चिर्दै जानु नै उचित हुन्छ। द्रुत गतिमा फैलिरहेको कोरोना भाइरसको श्रृङ्खलाबद्ध प्रसारण रोक्नका निमित्त संसारभरीका अनेक मुलुकहरूमा लक-डाउनको घोषणा गरिएको छ। तर जुन गतिमा यस भाइरसका जीवाणुहरू फैलँदैछन् त्यो भन्दा द्रुत गतिमा यससम्बन्धी किर्ते र अधपकी समाचारहरू समेत फैलाइएका छन्। यस्ता भ्रमपुर्ण समाचारहरूलाइ निम्न बुँदामा प्रस्तुत गर्दैछु जसको स्रोत WHO को वेवसाइट र ALJAZEERA टिभीका वेवसाइट हुन्: 

१. बारम्बार पानी पिउनाले गलामा बसेको भाइरस पखाल्छ र फोक्सोमा पुग्नबाट रोक्छ।" 

*पानी पिउँदा केही न केही फरक त पर्छ तर शरीरको प्रणालीमा घुसिसकेको भाइरसले मानिसलाई विरामी बनाइसकेको हुन्छ।

२. "रक्सी पिउँदा कोरोना भाइरस मर्छ।

" *यो भ्रम र मिथ्या हो र यही मिथ्याले इरानमा धेरै व्यक्तिहरूको ज्यान लग्यो। 

३. "फ्लुको भ्याक्सिनले कोरोना लाग्नबाट जोगाउँछ" भन्नु पनि भ्रम नै हो। 

४. "पाल्तु पशुपंक्षीबाट पनि कोरोना सर्न सक्छ।" 

*यसमा केही सत्यता भएपनि यसको कुनै ठोस प्रमाण छैन। तर पाल्तु जनावर जस्तै: कुकुर/बिरालो आदिलाइ सुम्सुम्याउँदा वा हातले छुँदा चुम्बन गर्ने प्रयास नगर्नुमा नै भलाइ छ किनकी उनीहरूको रौँ र छालामा भाइरसका जिवाणु हुन सक्छन् । त्यसैले तिनीहरूलाइ छोएर साबुनपानी अथवा स्यानिटाइजरले हात धुनुपर्छ। 

५. "तातो खाना खाने अथवा तातो झोलिलो पदार्थ पिउँदा कोरोनाको जिवाणु मर्छन्" भन्नु केही हदसम्म ठीक भएपनि यो मानिसलाइ बहकाउने मेलो हो।

(Note: All the above information about covid−19 are taken from websites of WHO, BBC, Aljazeera, DW etc.)