बाल जिब्रोको भाषा !

चोरीहालुँ जस्तो मुस्कान भएका, हाँस्दा गालामा
गहिरो डिम्पल बस्ने, देख्दै अबोध र निष्कपट लाग्ने जोसुकैका बालबच्चा आफ्ना झैँ लाग्छन् । अझ साना केटाकेटीलाई त देख्ने बित्तिकै च्याप्प समातेर म्वाइ खान मन लाग्छ । त्यसो त देख्ने बित्तिकै गाला चड्काइ हाल्नु जस्तो लाग्ने अनुहार पनि हुन्छन् ।
नाकमा सिगानको यत्रो मुठो तुर्लुङ झुण्ड्याएर फर्याँत फर्याँत पार्दै कट्टु तान्दै हिँड्ने केटाकेटी पनि नदेखिएका होइनन् । तर बाह्य शरीरलाई डेल्टा एक्स (negligible) मानेर बालसुलभ मनलाई टपिक बनाउनु हो भने माथिका दुई लाइन सबैलाई युक्तिसङ्गत नै लाग्छन् (नलागे यत्रैसिति) ।
मुख्य कुरो महत्वपूर्ण हुन्छ नै, त्यसैले कुरोको चुरो त उक्काउनै पर्यो । विशेषत: १६ देखि ५९ बर्ष उमेर समूहका व्यक्तिलाई हामी युवाको परिभाषा दिन्छौँ, जसअनुसार ५९ माथीका बृद्ध र त्योभन्दा मुनिका बालबालिका भए । कुरा हो साना केटाकेटीको भर्चुअल संसारको, अर्थात टेलिभिजन को । जेन्युइन्ली टिन एज पुगेपछि बच्चाहरू टेलिभिजन भन्दा बाहिर पनि केन्द्रिकृत (focused) भएको
देखिन्छ । लगभग ३ बर्षको नेटो कटेपछी मान्छेको ९०% मस्तिष्क विकास भएको हुन्छ भन्ने कुरा मेडिकल साइन्सले बताइसकेको कुरा हो । त्यसैले चर्चाको विषय ३ देखि १२ बर्ष उमेरका बच्चाको हो, टेलिभिजनले उनीहरूको मनोविज्ञानमा पारेको प्रभावको हो ।

साना दूधे केटाकेटीहरूले बातैपिच्छे हिन्दी शब्द
मिसाएर बोल्न थाले । तेरो घर कता हो भन्दा 'उस् तरफ्' भन्छन्,यसो गरौँ भन्यो 'विल्कुल नहि' भन्छन्, केही चिजको वासना आए "आऽऽऽ खुश्बु' त कसैले माया गरेर बोक्यो भने 'निचे उतारो' भन्छन् । नेपाली भाषा राम्रोसँग जानेको छैन तर हिन्दी भाषामा रिप्पु हुन लागे । यो सबै Nick च्यानलबाट प्रसारण हुने कार्टुन मोटु पत्लुको करामत हो । फेरि आमाबाउ भन्दा चम्पुत्ले हुन्छन् अहिलेका केटाकेटी । ती च्यानल लक गर्यो भने पनि आँखा झिमिक्क पार्न
नपाइ लक खोलिदिन्छन्, नेपाली च्यानल लगायो भने रोएर भाँडभैलो गर्छन् । यसबारे यसो सर्वेक्षण (survey) गर्दा मोदीले नेपाली भाषामा ट्विट लेख्यो भनेर मोदीको उछित्तो काढ्न ३ बित्ता उफ्रने अनि आफ्ना बालबच्चाले हिन्दी बोल्दा 'के हुन्छ त जिब्रो अझै फड्कारिन्छ' भन्ने अभिभावक फेला परे । यो समस्या मैले हेल्लो सरकारलाई पनि राखेँ अनि भनेँ ~~ "DishHome लगायत अन्य केबुल प्रदायकहरूलाइ हिन्दी भाषामा कार्टुन प्रसारण गर्ने च्यानल अविलम्ब बन्द गर्न चलानी काट्नु पर्यो" भनेर । तर हेल्लो सरकारले मेरो कुरालाई एक फेब सहित ससम्मान बाल हान्यो । यसो सोच्दा ठीकै गर्यो जस्तो पनि लाग्यो, कुरो उरन्ठेउलै गरेँछु जस्तो लाग्यो । यो अहिलेको एकदमै जटिल समस्या हो । आफूले नै समाधान गर्नुपर्ने समस्या हो । अहिलेको busy लाइफमा बालबच्चालाई काखीमा च्यापेर बस्न भ्याउँदैनन् बाबुआमा । त्यसैले बालबच्चालाई टेलिभिजनमा भुल्याएर काम गर्छन् । यो समस्याको समाधान होइन, यसो गर्दा बालबच्चाले जान्नुपर्ने कुरा जान्दैनन, सिक्नुपर्ने कुरा सिक्दैनन् । हाम्रा पालामा हाम्रा बाबुआमा पनि उत्तिकै व्यस्त हुन्थे, भकारो सोहोर्नु पर्थ्यो, गाईबस्तुलाई खोलेपानी गर्नुपर्थ्यो,बोरामा उजिन्डो लगाएर टुइँटुइँ हिँड्दै बेँसीसम्म पुर्याएर धान बेच्नुपर्थ्यो । काम हाम्रा बुवाआमाले पनि गरे, तर हामीले माया र स्नेह पायौँ अनि सँगसँगै संस्कृतिको महत्व चाल पायौँ । फेरि
अहिलेका ड्याडीमम्मीले माया गर्न जानेनन् भन्या होइन नि । यस्तै हुन्छ जेनेरेसन ग्यापले गर्दा भन्न खोज्या हो । केही महिना अघिको कुरा हो, झापाको एउटा
स्थानिय एफ्एम् सँग अन्तर्वाता दिँदा वरिष्ठ
भाषाविद् केदार शर्माले भन्नुभएको थियो: "आफ्ना बालबच्चालाई Apple होइन स्याउ नै खुवाउँ" तर अहिलेका बच्चाले Apple र स्याउलाई छोडेर 'सेव' खान थालेको देखिन्छ । अब यसको कन्सिक्वेन्स हेर्दा... हिन्दी केही नबुझ्ने र अङ्ग्रेजी अलिअलि बुझ्ने बाबुआमालाई बच्चाले 'मुझे सेव चाहिए' भन्यो
भने बाउआमाले उसको पलाउँदै नपलाएको दाह्री
खौरिदिनु पर्ने अवस्था आयो । मैले अङ्ग्रेजी ठीक हो, अङ्ग्रेजी चैँ पहिले सिकाउनु पर्छ भनेको पनि होइन है ! अङ्ग्रेजीको पनि ठूलो चलखेल छ यहाँ । बरू सक्दा त सिकाउनु पर्ने भाषा संस्कृत भाषा हो तर टुप्पी पाल्ने भाषा भन्दा दाह्री पाल्ने भाषा ठीक भन्ने धारणा आम जनमानसमा पाइन्छ । संस्कृतमै छ हाम्रो धर्म र यहि धर्मको महानतालाई अङ्गीकार गर्न नसकेर हाम्रो देश कुलङ्गारहरूको हातमा पुगेको छ । पाश्चात्य संस्कृतिलाई मन पराउने र हाम्रो धर्म,संस्कृतिलाई र अध्यात्मलाई लत्याउने प्रक्रियाबाट हामी लाञ्छित भइरहेका छौँ । बच्चालाई अङ्ग्रेजी Rhymes सिकाइन्छ तर 'त्वमेव माता च पिता त्वमेव' सिकाइँदैन । आफ्ना नानीले 'Baba black ship, have you any wool' भनेर गाउँदा गौरवको अनुभूति गर्ने हामी धर्म र अध्यात्मले निर्देशन गरेका वेदान्त शिक्षालाई अनुसरण गर्न गराउन पछाडि परिरहेका छौँ ।


अब के गर्ने त ? हिन्दी अङ्ग्रेजी बोल्नासाथ
बच्चाको जिब्रो थुत्ने ? होइन ! त्यसरी कहाँ समस्या समाधान हुन्छ र ? आफ्ना बच्चाको डिजिटल दुनियाँसँगको उठबस
अलि कम गरौँ, बन्देज नै लगाइहाल्नु ठीक नहोला । बच्चाको टेलिभिजन भन्दा रेडियोप्रतिको
आत्मियता बढाऔँ । रेडियोमा प्रसारण हुने बाल
कार्यक्रम प्रति बच्चाको ध्यान केन्द्रित गरौँ । बाल पत्रिकाहरू, बाल कथा, कविता पढ्न बालबच्चालाई प्रेरित गरौँ । अझै भएन भने नेपाली भाषामै दिने मुमिन लगायतका कार्टुनहरू देखाऔँ । अहिले त राष्ट्रिय च्यानल मार्फत नै मोटु पत्लु नेपाली भाषामा प्रसारण हुन्छ, त्यहि देखाए पनि त भयो । बेलैमा यो कुरामा सावधानी अपनाइएन भने भोली नेपाली भाषा लोप नै हुन सक्ने डर हावी भएको छ । भोली गएर ती साना नानीहरूलाई 'तिम्रो नाम के
हो ?' भनेर सोध्दा नेपाली भाषा नबुझेर मौन बस्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुन के बेर ?
बालबच्चा हिन्दी वा अङ्ग्रेजी भाषाको अम्मली
भएको राम्रो होइन । त्यसैले नेपाली भाषा
सिकाउन आफ्नो स्थानबाट जति सकिन्छ गरौँ,
जसरी हुन्छ गरौं ।
(म आफैँले पनि यो ब्लग लेख्दा बीचबीचमा टुक्रेटाक्रे अङ्ग्रेजी भाषाको प्रयोग गरेकोमा क्षमा चाहन्छु)